Leo van Maaren

Belgische vluchtelingen in Nederland

In deze blogpost schrijft gastauteur Leo van Maaren over de documentaire Hoop op Toekomst, Belgische vluchtelingen in Nederland die hij maakte bij het gelijknamige boek van Ingeborg Kriegsman (zie haar blog). De documentaire wordt op 14 april vertoond in de Chocoladefabriek in Gouda.

Het plan voor het maken van een film over Belgische vluchtelingen in Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog ontstond toen ik tot mijn verbazing opmerkte dat er over dit onderwerp eigenlijk nog nooit een breed opgezette historische documentaire was gemaakt. Daarbij kwam dat ik zelf via het Eye Film Instituut op schitterend beeldmateriaal van het dagelijks leven in de zogeheten ‘vluchtoorden’ was gestuit.

Dit materiaal van het Eye Film Instituut bestond uit twee films: Views of Uden(23 min) en Camp of Gouda (13 min). Althans, zo stonden ze in de boeken, maar nergens waren deze titels in het filmmateriaal zelf te herkennen. En wat meteen ook al opviel was dat er iets vreemd met deze betiteling aan de hand was; want wat deed ineens dat shot met heel duidelijk de naam “Gouda” in beeld in een film over Uden? Wat waren dit voor films? Door wie en met welk oogmerk waren deze films eigenlijk gemaakt?

Portretfoto van prof. em. Albert van Hecke (L). De originele brief met daarin het verzoek tot filmen in vluchtoord Gouda. Bron: Leo van Maaren

In het archief over Vluchtoord Gouda in het Nationaal Archief te Den Haag, vond ik een brief waarin een tipje van de sluier werd opgelicht. Hierin werd aangekondigd dat Professor Van Hecke op 2 maart 1916 naar Vluchtoord Gouda zou komen met een filmploeg om daar opnames te maken. Tijdens mijn research ontdekte ik verder dat Professor van Hecke hoogleraar was in de Burgerlijke Bouwkunde aan de Katholieke Universiteit te Leuven en gedurende de Eerste Wereldoorlog sterk betrokken bij de beroepsopleiding en de workshops in de vluchtoorden. Het was deze professor Van Hecke die tevens van de Belgische regering de opdracht had gekregen om met een lezingenreeks door de Verenigde Staten fondsen te werven ter ondersteuning van de Belgische vluchtelingen in Nederland. De filmbeelden dienden ter ondersteuning van deze lezingenreeks.

De film kreeg in Den Haag een voorpremière en in een recensie in hetAlgemeen Handelsblad van 18 maart 1916 werd gewag gemaakt van opnames uit de vluchtoorden Gouda en Uden. Restte voor mij de vraag: welke beelden tonen het vluchtoord Uden en welke Gouda? Gouda was een klein vluchtoord met circa vijftienhonderd bewoners, omringd door sloten. De bewoners waren voor het overgrote gedeelte ondergebracht in tuinkassen. Vluchtoord Uden was veel groter en weidser opgezet (met circa 7500 bewoners) en was gelegen op een vlakte omringd door bossen.

Bekijk hier een voorproefje van de documentaire:
Hoop op Toekomst

De historicus Martin Kraaijestein - die een speciale studie naar Vluchtoord Gouda had verricht - en de Udense heemraadkundigen Pierre van Diepenbeek en Jacques Brouwer konden daarna tot in detail vertellen wat er op de beelden te zien was. De unanieme conclusie was: de eerste tien minuten vanViews of Uden bestaat louter uit materiaal opgenomen in Vluchtoord Gouda en al het overige materiaal is opgenomen in Uden. Verder werd duidelijk dat de film Views of Uden als een echte film gemonteerd is , terwijl de film Camp of Gouda, met ruwe overgangen en ruwe montage hoogstwaarschijnlijk restmateriaal is van opnames gemaakt in Uden.

De films Views of Uden en Camp of Gouda zijn geheel voorzien van gedetailleerd commentaar door Jacques Brouwer en Pierre van Diepenbeek en in zijn geheel te bekijken als bonusmateriaal op de dvd.

De documentaire Hoop op Toekomst (75 min.) vertelt het grote verhaal van de vluchtelingen vanuit zowel het Nederlands als uit Belgisch perspectief door middel van interviews met deskundigen en nabestaanden. De film bevat behalve beelden van de vluchtoorden Gouda en Uden ook schitterend oorspronkelijk beeldmateriaal afkomstig van het Imperial War Museum Londen en In Flanders Fields Museum te Ieper.

‘Hoop op Toekomst’ — boek en dvd — is uitgebracht bij het Davidsfonds in België en WBooks in Nederland.

Leo van Maaren is producent, regisseur en scenarioschrijver. Hij studeerde Nederlandse Taal en Letterkunde. Van Maaren heeft onder meer De Bankroet Jazz gemaakt, een verfilming van het filmscenario van Paul van Ostaijen uit 1919–1921. Op het moment is hij bezig met een project over het gedicht van Jacobusvan Looy Het verhaal van den provinciaal waarin een vertoning van de film The Battle of The Somme uit 1916 centraal staat.