Van het een kwam het ander - WO1
In 1914 slaagde de student Gavrilo Princip erin om Franz Ferdinand te vermoorden. Zijn daad had grotere gevolgen dan hij ooit had durven dromen. Van het een kwam het ander: een door stom toeval gelukte aanslag leidde tot de Eerste Wereldoorlog.
Maar was het allemaal wel zo simpel?
Franz Ferdinand ©VPRO Dorst 2016
door Anne van Mourik
(bedenker en maker van de online-animatieserie 'Van het een kwam het ander')
Welnee, natuurlijk niet. Princip’s schot weerklonk in een Europa dat strak stond van het oorlogsenthousiasme. Het ontketende een wapenwedloop in een verstrikt systeem van bondgenootschappen.
Bron: ©VPRO Dorst 2016
Het verhaal van het ontstaan van de Eerste Wereldoorlog laat het goed zien: de geschiedenis is een warboel van individuele keuzes, onderliggende patronen en een hoop toeval. In de multimediale serie Van Het Een Kwam Het Ander ga ik, samen met Sophia Twigt en Daphné Dupont-Nivet, in op kleine gebeurtenissen en grote vragen uit de wereldgeschiedenis. In animaties en longreads nemen we causale verbanden in de geschiedenis onder de loep. Elke animatie vertelt een kort verhaal over een verrassende plotwending in het verleden. Want hoe kon die dubbele moord nu precies leiden tot de Eerste Wereldoorlog? De context achter deze verhalen vertellen we in een longform artikel, waarin we ook ingaan op verschillende aspecten van geschiedfilosofie.
Het moordcomplot ©VPRO Dorst 2016
Franz Ferdinand ©VPRO Dorst 2016
De geschiedenis van het ontstaan van de Eerste Wereldoorlog is een schoolvoorbeeld dat het verschil tussen oorzaak en aanleiding blootlegt. De moord, zo zal je geschiedenisleraar ooit hebben uitgelegd, was slechts de directe aanleiding voor het losbarsten van de hel. De vonk die het kruitvat liet exploderen. Voor de oorzaken moeten we dieper in de Europese geschiedenis en politiek graven. Toen we op het idee kwamen om een animatie over causale verbanden in de geschiedenis te maken was dit verhaal dan ook het eerste waar ik aan dacht. Ik heb me altijd verwonderd over de toevallige samenkomst van omstandigheden voor het ontstaan van deze oorlog en het leek me fantastisch om dit verhaal beeldend weer te geven. VPRO Dorst zag ons plan ook wel zitten en zo kwam van het een het ander.
Toeval
Ik wilde graag laten zien dat de geschiedenis een rommeltje is. Een bonte verzameling van kleine keuzes; onderliggende patronen, zoals veranderingen in de demografie of economische structuur; en veel toeval. Om aan meer verhalen te komen speurden Sophia, Daphné en ik het internet af en vroegen we om tips aan vrienden. Ook via enthousiaste collega’s van het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies kreeg ik een schat aan verhalen binnen. Voice-overs schrijven en opnemen, illustreren en animeren is echter monnikenwerk, dus besloten we de eerste serie te beperken tot vijf afleveringen. Zo gaan we, naast het verhaal van de dood van Franz Ferdinand, in op hoe een slaappil leidde tot een Duitse achterstand op D-Day en hoe een tik van een vliegenmepper de kolonisatie van Algerije tot gevolg had.
De aflevering over D-Day ©VPRO Dorst 2016
In iedere longread gaan we op een andere filosofische vraag in. Bijvoorbeeld: Kunnen mensen eigenhandig de geschiedenis van de wereld vormgeven? Of zijn wij poppetjes op het toneel, gedreven door diepere structuren die we niet in de hand hebben? Zijn economische processen de belangrijkste motor van de geschiedenis, of moeten we juist meer aandacht schenken aan verschillen in klimaat? Door in elke animatie op een toegankelijke manier een ander deeltje van de geschiedfilosofie aan te stippen, hopen we mensen even stil te laten staan bij de grote vragen die verborgen liggen onder gebruikelijke ideeën van hoe de wereld werkt.
Ontvangst
Tijdens het maakproces liet 3LAB van de NPO al weten dat ze twee afleveringen wilden uitzenden op televisie. We waren natuurlijk hartstikke blij dit te horen! Na de uitzending kregen we veel positieve reacties van kijkers. Hetzelfde gold voor de online afleveringen. Onder andere Maand van de Geschiedenis, Historisch Nieuwsblad en Mindshakes waren enthousiast en besteedden aandacht aan de reeks. Een docent geschiedenis van een middelbare school in Utrecht liet weten dat hij de filmpjes in zijn lessen wil gaan gebruiken en Schooltv-weekjournaal heeft de animaties opgenomen in hun database. We zijn heel erg blij met de manier waarop Van Het Een Kwam Het Ander ontvangen is en we hopen dat we op deze manier zowel geschiedenis als geschiedfilosofie toegankelijk hebben gemaakt voor een breed, nieuwsgierig publiek.
De vliegenmepper van de dei ©VPRO Dorst 2016
Je kunt de animaties met de longreads hier bekijken
Anne van Mourik rust niet voordat ze de waarheid boven tafel heeft gekregen. Zo lang als zij zich kan herinneren doet zij al onderzoek, of het nu is naar de balletjes in de soep, of verborgen verhalen uit de geschiedenis. Als historicus onderzoekt zij het verleden en denkt, twijfelt, vindt of schrijft daar dan over. Ze gelooft heilig in nuance en vindt dat helemaal niet saai.