Elsje de Ruijter

Kunstenaar in oorlogstijd

Betzy Akersloot-Berg: Kunstenaar tijdens de Eerste Wereldoorlog

In deze bijdrage schrijft Elsje de Ruijter, directeur van het Museum Tromp’s Huys (Vlieland), over de kunstenaar Betzy Akersloot-Berg. De Eerste Wereldoorlog vormde de inspiratie voor verschillende werken van deze van oorsprong Noorse schilder.

Het moet voor Betzy Akersloot-Berg, zestig jaar toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak, een zeer onprettige ervaring zijn geweest. Deze reislustige kunstenaar, die vooral en plein air schilderde, moet zich in die oorlogsjaren in haar vrijheid beknot hebben gevoeld. Wat ze het liefst deed, was de woeste golven schilderen, tegen wind en weer beschut in haar schilderskist op het strand.

Betzy Akersloot-Berg werd op 16 december 1850 geboren op een boerderij in het Noorse plaatsje Aurskog. Ze groeide op in Noorwegen, deed daar een opleiding tot verpleegster en volgde er tekenlessen. In 1881 vertrok Berg naar München, waar ze een aantal jaren studeerde bij de kunstenaar Otto Sinding. In 1885 ging ze in Den Haag in de leer bij de Nederlandse schilder Hendrik Willem Mesdag.

In Scheveningen leerde zij Gooswinus Akersloot kennen. Zijn vrouw was eigenaresse van Hotel Rauch, het hotel waarin Mesdag zijn atelier voerde. Na het overlijden van zijn vrouw, trouwde Akersloot in 1893 met Betzy Berg. Het echtpaar vestigde zich in 1896 op Vlieland, in het Tromp’s Huys.

Als getrouwde vrouw bleef Berg reizen. Vaak reisde ze alleen, een enkele keer liet ze zich vergezellen door een vriendin. Ze reisde naar Rome, Parijs, Rusland en haar geboorteland Noorwegen. Daar was de Noorse enkele maanden per jaar, regelmatig vergezeld door Gooswinus. Berg was een ondernemer, een avonturier. Zo is zij in Noorwegen op een expeditie geweest waarop walvissen werden gevangen. Museum Tromp’s Huys heeft een foto in de collectie waarop het gezelschap een borrel nuttigt voor de enorme muil van een dode vinvis . Ook zou zij aanwezig zijn geweest bij de kroning van tsaar Nicolaas II en zijn vrouw Alexandra Fjodorovna in 1896.

Het gezelschap nuttigt een borrel voor de enorme muil van een dode vinvis. Collectie Museum Tromp’s Huys, Vlieland.

Hoewel Berg zich wellicht tijdens de oorlogsjaren in haar artistieke vrijheid beknot voelde, zullen de gebeurtenissen deze avontuurlijke dame ook weer uitgenodigd hebben tot schilderen. Het is dan ook geen wonder dat een nachtelijke vlucht van een elftal zeppelins haar tot het schilderen van een prachtig doek aanzette. Dit schilderij is door Kees Bangma beschreven in het Friesch Dagblad van 18 mei 2013. Hij reconstrueerde, aan de hand van het aantal afgebeelde zeppelins en de datum waarop het schilderij is gemaakt, een vlucht van de Duitse zeppelin-commandant Heinrich Mathy.

Een vlucht van de Duitse zeppelin-commandant Heinrich Mathy. Collectie Museum Tromp’s Huys, Vlieland.

“Het was zondag 1 oktober 1916. De Eerste Wereldoorlog woedt in alle hevigheid. Met brommende motoren stijgen elf enorme zeppelins van de Duitse Marineluftschiffabteilung op van hun bases in Noord-Duitsland. Het is de start van de negentiende bombardementsvlucht op doelen in Engeland.”

Heinrich Mathy zal niet meer thuiskomen. Hij weet 39 bommen boven Londen af te werpen voordat een Britse jager hem onder vuur neemt. De zeppelin stort uiteindelijk brandend neer.

Schilderij van een ontploffende mijn. Museum Tromp’s Huys, Vlieland.

Eerder maakte Berg een klein schilderij van een ontploffende mijn. In dit kleurrijke werk uit 1915 zien we een ontploffing, rook en rondvliegende brokstukken. Op de achtergrond een zonsopkomst boven een eiland. Het paneeltje is slechts 10 bij 10 cm groot. Eveneens in 2015 schilderde Berg op linnen een ontploffende mijn. Dit doek is 42 bij 56,5 cm. Ook hier worden de ontploffing, de rook en de rondvliegende brokstukken tegelijkertijd afgebeeld.

Elsje de Ruijter is directeur van het Museum Tromp’s Huys te Vlieland. Zij werkte eerder als fractievoorzitter van de PvdA in de gemeente Vlieland en als projectmedewerker Voorlichting en Educatie bij Staatsbosbeheer. Ze is afgestudeerd aan de Universiteit van Amsterdam met de Master Communicatiewetenschap.