Eerste Wereldoorlog.nu

Interneringszegels

door Marieke Haijkens

Ik doe het al sinds mijn kinderjaren: postzegels verzamelen. Nederlandse postzegels zijn allemaal in de postzegelcatalogus te vinden. Achterin de catalogus staan de bijzondere zegels, zoals postzegelboekjes, luchtpostzegels en postzegels. Bovendien een categorie die mijn aandacht trok: interneringszegels. Twee stuks, beide uitgegeven in 1916. Ik ging op zoek naar het verhaal achter deze bijzondere zegels.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog was Nederland neutraal. De Duitsers marcheerden via België naar Frankrijk. Van 28 september tot 10 oktober 1914 werd Antwerpen belegerd en uiteindelijk ingenomen door de Duitse troepen. Ongeveer 40.000 Belgische militairen vluchtten toen naar het neutrale Nederland. Daar werden de soldaten opgevangen in interneringsdepots. De neutraliteit van Nederland moest immers bewaakt worden. De grootste depots werden ingericht op de Veluwe, bij Harderwijk, Oldebroek en Amersfoort.

Deze geneutraliseerde militairen wilden natuurlijk graag corresponderen met het thuisfront. Dat had nogal wat voeten in de aarde. Volgens internationale afspraken hoefden geïnterneerde militairen namelijk geen port te betalen voor hun correspondentie. Er werd dan ook heel wat afgeschreven. In Utrecht werd een uitwisselingskantoor ingericht voor de correspondentie van de Belgische geïnterneerden.

Toch kwamen al deze brieven vaak niet op de plaats van bestemming. Post naar bezet België moest namelijk eerst via de censuur in Duitsland en daar waren de postkantoren niet berekend op zoveel post. Veel brieven kwamen daarom retour of verdwenen ergens halverwege. Daar werd iets op bedacht: interneringszegels zonder waarde (immers: portvrijdom), waarvan een geïnterneerde er per maand twee kon kopen voor 1 cent. Op die manier werd de stroom post beperkt tot twee brieven per militair per maand. De zegels waren maar één maand geldig. De PTT zou elke maand een nieuwe zegel uitbrengen. De eerste zegel, namelijk die van februari 1916, werd groen van kleur.

Op 3 februari 1916 stond in een dienstorder van de PTT: ‘Bij de militaire autoriteit bestaat het voornemen om ten behoeve van de correspondentie tusschen geïnterneerden en personen in de tot het postverkeer met Nederland toegelaten plaatsen gelegen in het door Duitschland bezette gedeelte van België, etiquetten beschikbaar te stellen met het opschrift: “Aug. 1914, Koninkrijk der Nederlanden, Interneeringskampen.” Stukken voorzien van zoodanige etiquetten, zijn naar Utrecht te zenden. De dagteekeningstempel is gedeeltelijk op het stuk en voor het andere deel op de etiquette af te drukken. Bovendien wordt, evenals tot dusver, de stempel: “Portvrij, Franc de Port, Militaires étrangers internés dans les Pays-Bas” op de stukken afgedrukt."

Het systeem flopte grandioos. De Duitsers vonden de zegel namelijk veel te groot. Eronder zouden hele boodschappen geschreven kunnen worden. Dus werden de brieven met interneringszegel teruggestuurd met het stempel ‘unzulässig’. De regeling werd dan ook eind februari alweer afgeschaft. De bruine zegels voor maart, die toen al gedrukt waren, zijn nooit gebruikt.

Al snel kwam er een nieuwe oplossing voor het postprobleem. In een dienstorder van 23 maart 1916 staat te lezen: ‘Aan de geïnterneerde Belgische militairen is toegestaan, om door middel van speciale, door de militaire autoriteiten te verstrekken dubbele kaarten, waarvan de eene kaart voor antwoord moet dienen, briefwisseling te onderhouden met personen, wonende in het door Duitschland bezette gedelte van België, onverschillig de plaats van bestemming, mits deze niet is gelegen in West- of Oost-Vlaanderen. Deze kaarten zijn, na de vereischte stempeling, naar Utrecht te zenden.’ Dit systeem van dubbele postkaarten (per geïnterneerde één kaart per maand) werkte wel. Eindelijk kwam er verbetering in het postverkeer tussen de Belgische militairen en hun thuisland.

Geraadpleegde bronnen:

  • Nederlandse Academie voor Filatelie. (z.d.) 114 Bijlage dienstorders en mededelingen PTT. Geraadpleegd op 22 januari 2017.

Marieke Haijkens is docent en schrijver. Ze is op het moment bezig met het schrijven van haar debuutroman. Kijk op de website voor meer informatie over haar werk.