Het verbeelden van het onvoorstelbare
De Belgische kunstenaar Erik Nagels maakte een reeks schilderijen over de mogelijkheden en onmogelijkheden van het herdenken van de Eerste Wereldoorlog.
Inboedel
©Erik Nagels
door Erik Nagels (kunstenaar)
Op een doordeweekse morgen - 1972, onze studentenjaren - liepen mijn vriend en ik op het Vossenplein in Brussel rond. Een Belgisch Waterlooplein eigenlijk. Elke dag gaat daar een zogenaamde ‘voddenmarkt’ door. Tijdens het weekend komen de toeristen en verdrievoudigen de prijzen. Maar in de loop van de week gaat er van het plein een troosteloze indruk uit. Schaarse mensen kopen voor bijna niets haveloze lorren van verveelde verkopers.
Vondst
In een door vochtigheid wak geworden kartonnen doos vonden we een reeks stereoscopische dia’s. Beelden op glazen plaatjes die door een mahoniehouten kijker bekeken, een driedimensionaal beeld gaven van het Vlaamse en Noord-Franse front van ‘De Groote Oorlog’. Ze lieten weinig aan de verbeelding over. ‘Cadavre boche’ was er ergens met witte inkt en een kroontjespen bijgeschreven en je keek in de schedel van een dode, blijkbaar Duitse soldaat in de modder. Historisch onderzoek bracht aan het licht dat deze dia’s kort na de oorlog bij wijze van postkaart werden verspreid door een merk van boter.
Eten
©Erik Nagels
Ik studeerde schilderkunst en was van meet af aan gefascineerd door de vervreemding in deze roodbruine beelden. Door de lenzen leken ze een soort Madurodam-gruwel. Akelig maar toch ook wel een beetje gezellig, zo verkleurd en ver weg.
Familiegeschiedenis
Decennia lang bleef ik op de beelden kauwen en ik zocht een manier om ze in schilderkunst te vertalen. Het onderwerp leefde in mijn familie. Er was een oom die op zijn achttiende verjaardag aan het front van de IJzer het vaderland was gaan verdedigen en na veertien dagen naar zijn moeder schreef:
“Dit is een vergissing, dit is de hel, wees goed voor elke soldaat, van welke nationaliteit ook”.
Uiteindelijk zat hij vier jaar vast in modder en bloed, was daarna een gebroken man en verhing zichzelf in de nasleep van de Tweede Wereldoorlog.
Hoofdstraat
©Erik Nagels
De spanning tussen gruwel en weemoed, die me overviel bij het steeds meer weer oprakelen van die beelden sloot aan bij het diepere thema van heel mijn oeuvre. Ik probeer door de onderwerpkeuze en de patina van het schilderij de patina van het leven te vatten. De littekens en kwetsuren van het bestaan en de oneindige kracht van de mens om te incasseren.
Kaarten
©Erik Nagels
De dia’s die ik als uitgangspunt voor deze reeks koos, verbeelden geen oorlogstaferelen, wel overlevingssituaties. Ik geef ze weer vanop een afstand, alsof je ze door een kijker ziet. Op die manier bekom ik een cadrage, een detaillering, die de werkelijkheid verder van ons af plaatst. Ze wordt een beeld van een beeld. Vervolgens kleur ik ze in of verkleur ze. Daarmee geef ik de emotionele vervorming van de herdenking weer. Die nostalgische laag kunnen we niet vermijden. Hoe goed we ook proberen de werkelijkheid in onze geest binnen te halen, onontkoombaar plaatst die zich in een romantisch perspectief. Dat is nu eenmaal het noodlot van onze condition humaine.
Over de auteur
Erik Nagels is een Belgische kunstenaar. Sinds 1990 ontwikkelt hij een reeks schilderijen, tekeningen en driedimensionaal werk met schilderkunstige inslag. De serie waarover hij in deze blog vertelt heet 14-18.