Ad van den Boogaard
Dordrecht tijdens de Eerste Wereldoorlog
Over de erbarmelijke omstandigheden waarin vluchtelingen honderd jaar geleden verkeerden.
In deze blogpost schrijft gastauteur Ad van den Boogaard, schrijver van het boek Dordrecht tijdens de Eerste Wereldoorlog, over vluchtelingen in deze stad. Hij behandelt de erbarmelijke omstandigheden waarin de vluchtelingen verkeren en de uitdagingen voor de Dordtse gemeente bij het opvangen van vluchtelingen. Deze bijdrage is geschreven naar aanleiding van een lezing die Van den Boogaard op 25 maart voordroeg.
In Dordrecht tijdens de Eerste Wereldoorlog, dat in november 2015 uitkwam, probeer ik de verbinding te leggen tussen de internationale en nationale gebeurtenissen en de gevolgen daarvan voor de eilandstad Dordrecht. Ik schets de omstandigheden in Duitsland vóór augustus 1914 en die in België vanaf augustus 1914.
Het gedrag van de Duitsers tegenover de Belgische burgerbevolking bracht een grote vluchtelingenstroom richting Nederland en ook richting Dordrecht op gang. Omdat de spoorbrug vanuit Dordrecht naar het Noorden door een aanvaring dagenlang onklaar was, kwamen relatief veel Belgische vluchtelingen vanaf 10 oktober 1914 ongewild in Dordrecht terecht. Ik schat dat aantal aan de hand van krantenberichten op zesduizend. Als gevolg hiervan mochten schepen met vluchtelingen niet meer aan de Dordtse wal aanmeren. Dit pakte slecht uit voor de ongeveer 2.400 vluchtelingen, die in negen rijnaken voor Dordrecht op de rivier de Oude Maas lagen. Zij waren voor Rotterdam bedoeld, maar een Rotterdamse politieboot hield ze ter hoogte van Dordrecht tegen, omdat Rotterdam ook al vol was.
Oefening Beyerland ‘s Gravendeel-Wieldrecht (3e Divisie trekt uit West-Brabant terug naar Hoekse Waard en valt weer aan via Eiland van Dordrecht 29 mei 1916). Bron: Ad van den Boogaard.
De Gemeente Dordrecht was nu verplicht die 2.400 vluchtelingen op de rivier van voedsel, drinkwater en beddenstro te voorzien. Alleen zieken mochten aan wal. Dit drama heeft twee weken geduurd; toen konden de vluchtelingen weer terug naar Antwerpen. Ondertussen passeerden via Dordrecht ook 1.600 in Zeeuws-Vlaanderen geïnterneerde Engelse zeesoldaten en een deel van de 32.000 geïnterneerde Belgische militairen. Na hier een lunch te hebben genoten, gingen ze met de trein op weg naar hun kampen. Vanaf eind 1915 hebben honderd van deze Belgen bij bedrijven in de Dordtse regio gewerkt. Van de Belgische vluchtelingen zijn er ongeveer achthonderd gebleven tot het eind van de oorlog.
Gezien de slechte voedselsituatie in België en Duitsland werden in de oorlogsjaren tientallen Belgische en Duitse kinderen opgevangen in de Dordtse gezondheidskolonie in Etten-Leur en bij Dordtse gastgezinnen. In december 1918 en januari 1919 hebben enkele duizenden Franse ex-krijgsgevangenen, die uit Duitsland kwamen, noodgedwongen kerst en nieuwjaar op hun schepen voor de Dordtse wal moeten vieren, omdat de vervoerscapaciteit richting Frankrijk onvoldoende was.
Een colonne paarden en wagens met munitie werd een munitietrein genoemd. Zij steken hier de Oude Maas over van Zwijndrecht naar Dordrecht, richting Benthien-kazerne rechts op de afbeelding. Bron: Ad van den Boogaard
In Dordtse noodhospitalen zijn toen vier Fransen en vijftien Serviërs overleden aan de Spaanse griep. Zij werden hier ook tijdelijk begraven. Ondertussen was Dordrecht ook nog garnizoensstad voor zo’n tweeduizend Nederlandse militairen, waaronder de Pontonniers. Een brand vlakbij de 26 munitieschepen in de nieuwe zeehaven zorgde voor spannende momenten. Ook de gifgasproductie in Zwijndrecht, vlak tegenover Dordrecht was niet zonder gevaar voor de stad.
RTV Dordrecht interviewde Ad van den Boogaard over zijn boek. Bron: RTV Dordrecht: Bekijk het hier
Kort verslag van lezing
Op 25 maart 2016 gaf ik in de stadsbibliotheek van Dordrecht een lezing/Power-point-presentatie over bovengenoemd onderwerp. Omdat mijn boek vele tientallen foto’s en advertenties bevat, was het niet moeilijk om relevant beeldmateriaal te laten zien. Voor 15 zeer geïnteresseerde belangstellenden bleek het ook niet moeilijk om hierbij een relevant verhaal te vertellen. Mede door de gezellige sfeer, met koffie en cake van de bibliotheek, maakte ik de beginnersfout om teveel details te willen vertellen en ook tussendoor vragen te beantwoorden. Hierdoor raakte ik in tijdnood en kwamen niet alle geplande onderwerpen aan bod. Er was een kritische vraag over het door mij genoemde grote aantal Belgische vluchtelingen in Dordrecht. Ik had deze vraag verwacht en kon deze met goede argumenten beantwoorden. Het publiek liet blijken de presentatie zeer te hebben gewaardeerd.
