De strijd van Louis Raemaekers
Ariane de Ranitz schrijft over de carrière van politiek tekenaar Louis Raemaekers.
Wanneer in augustus 1914 de Eerste Wereldoorlog uitbreekt, staat Louis Raemaekers (1869-1956) bekend als een humoristisch en scherp politiek tekenaar, knap portrettist en veel gevraagd illustrator van jeugdboeken.
Links: zelfportret Louis Raemaekers in het ‘Schetsboek van Pietje’ [1900], een serie portretten van collega’s van de tekenaar aan de Landbouwhogeschool Wageningen.
In de jaren die volgen wordt hij tot ver buiten de vaderlandse grenzen de meest beroemde Nederlander van zijn tijd. Zijn werk verschijnt in duizenden kranten, zijn prenten worden tot in de verste uithoeken van de wereld tentoongesteld en hij is een sleutelfiguur in de geallieerde propaganda.
Afbeelding 2
Prent uit de serie van 140 sigarettenplaatjes Lest we forget. Raemaekers War Cartoons (1916-1918). Soldaten kregen pakjes Black Cat met deze plaatjes mee wanneer ze naar het front vertrokken.
The Times uit Londen eert hem om die reden bij zijn overlijden in de zomer van 1956 als ‘the one private individual who exercised a real and great influence on the course of the 1914-18 War’. [Obituary Mr. Louis Raemaekers: a fierce satirist’, The Times 27-7-1956.]
Ophef
Louis Raemaekers beleeft zijn grootste wapenfeiten buiten de Nederlandse grenzen. [zie afb. 3] Zijn politieke prenten uit De Telegraaf, die in zijn vaderland voor veel ophef zorgen, vinden al snel hun weg naar Frankrijk en Engeland. [zie afb. 4] In februari 1916 vestigt de tekenaar zich in Londen. De Daily Mail neemt vanaf dat moment geregeld een prent van hem op, waarna deze naar Parijs en Amsterdam wordt verscheept voor publicatie in Le Journal en De Telegraaf. Kort daarna wordt hij benaderd door de geheime Britse propagandadienst Wellington House die publicaties verspreidt met het doel neutrale landen het kamp van de geallieerden binnen te loodsen. In de loop van 1916 verschijnt het album Raemaekers’ Cartoons met veertig van zijn meest spraakmakende prenten, gevolgd door achttien edities met tekst in verschillende talen [zie afb. 5]. Deze albums worden wereldwijd verspreid; gelijktijdig vinden tientallen tentoonstellingen met reproducties van zijn werk plaats [zie afb. 6].
Afbeelding 3
Op de Satirieke kaart van Europa, ‘Het Gekkenhuis (oud liedje, nieuwe wijs)’ tekent Raemaekers Nederland als een argwanend boertje, met pistool in de hand.
Afbeelding 4
Het cliché van ‘Als de steenen spreken!’. ‘De Heiligen van de Kathedraal van Reims: Deze was ’t, die ons schond!’ (23-9-1914) wordt door het OM in beslag genomen omdat de prent de neutraliteit van Nederland in gevaar brengt.
Afbeelding 5
De voorkant van Raemaekers Cartoons (1916), met de Franse en Italiaanse versie van dit album.
Afbeelding 6
Prent van Raemaekers op de voorzijde van de Revue Franco-Brésilienne, een Franstalige krant in Rio de Janeiro, januari 1917.
De verspreiding van Raemaekers’ prenten is de omvangrijkste en meest succesvolle geallieerde propaganda-activiteit van de Eerste Wereldoorlog geweest. Zijn geloofwaardigheid was te danken aan het feit dat hij uit een neutraal land afkomstig was maar verre van een neutraal standpunt innam. [zie afb. 7] Het belangrijkste doelwit van Wellington House zijn de Verenigde Staten en het is al snel duidelijk dat Raemaekers daar een grote rol kan spelen. Een geheime missie onder leiding van zijn agent, maar in werkelijkheid geregisseerd door Wellington House, vertrekt aan het eind van de zomer van 1916 naar Amerika om de verspreiding van Raemaekers’ prenten te bewerkstelligen. [zie afb. 8] Na een moeilijke start komt dit pas goed op gang nadat president Woodrow Wilson op 6 april 1917 Duitsland de oorlog verklaart en de tekenaar begin juli zelf de oceaan oversteekt. Het Congres heeft ingestemd met de oorlog, maar het Amerikaanse volk moet nog overtuigd worden.
Zegetocht
In Amerika wacht Raemaekers een ware zegetocht. [zie afb9] Hij houdt voordrachten, geeft interviews, tekent spotprenten op film en heeft ontmoetingen met president Wilson en oud-president Theodore Roosevelt. In het hele land worden tentoonstellingen van zijn werk georganiseerd. Kort na aankomst tekent Raemaekers een contract met het krantensyndicaat van William Randolph Hearst. Statistieken wijzen uit dat in 1917 meer dan tweeduizend Amerikaanse kranten de prenten van Raemaekers opnemen, met een totaal van tientallen miljoenen gedrukte exemplaren per maand. [zie afb.10] Het doel van zijn opdracht is bereikt. President Wilson schrijft bij zijn vertrek: ‘It is very delightful to have you conceived of my mission as you do in these critical times of the tragedy of the world and I thank you with all my heart.’[Hoover Institution Library and Archives, Stanford CA, Verenigde Staten, Louis Raemaekers Papers and Artwork, Woodrow Wilson aan Raemaekers, ‘En route’ 6-11-1917.] [zie afb.11].
Afbeelding 7
Lusitania’-amok. ‘Gott strafe England, anders doe ik ’t!’ (11-5-1915), een prent naar aanleiding van het tot zinken brengen van het passagiersschip de Lusitania door een Duitse onderzeeër. Er waren meer dan honderd Amerikaanse slachtoffers.
Afbeelding 8
Raemaekers gebruikt de eerste impressie die hij zelf van New York had bij het tekenen van een prent over de Duitse keizer. ‘Stars and stripes’, Washington Times 8-8-1917.
Afbeelding 9
De voorpagina van The Brooklyn Daily Eagle 29-7-1917 met een grote reportage over Louis Raemaekers.
Afbeelding 10
Een pagina met prenten van Raemaekers in The San Francisco Examiner 12-8-1917, het moederblad van het Hearst-syndicaat.
Afbeelding 11
'Enlist in the Navy’: Raemaekers stelt een prent die op ter beschikking voor de wervingsaffiche van de Amerikaanse marine.
Na een rondreis van vier maanden keert de tekenaar in november 1917 terug in Londen. In het laatste jaar van de oorlog werkt hij onverminderd voort en bezoekt verschillende malen het front in Frankrijk waar hij te gast is bij zowel de Franse en de Britse als de Amerikaanse troepen. [zie afb.12]
Na WO1
Na de Eerste Wereldoorlog vestigt Louis Raemaekers zich in Brussel. Hij wordt nog wel erkend als de alom gevierde wereldberoemde oorlogsgetuige die een belangrijke rol heeft gespeeld in de geallieerde propaganda, maar hij verliest zijn positie als gesprekspartner van wereldleiders. In 1953 kiest hij voor het eerst sinds bijna veertig jaar weer domicilie in Nederland. Hij gaat wonen in Den Haag, waar hij drie jaar later op 87-jarige leeftijd overlijdt. [zie afb.13]
Afbeelding 12
Een uitgewerkte tekening van een schets die Raemaekers aan het front maakte: twee dode soldaten in de loopgraven.
Afbeelding 13
Louis Raemaekers, geportretteerd door de Londense fotograaf Reginald Haines, 1917.
Ariane de Ranitz (1956) is in 1989, als eerste in Nederland, gepromoveerd op een onderwerp over de politieke spotprent. Aan de vooravond van de herdenking van de Eerste Wereldoorlog publiceerde ze, gebaseerd op haar proefschrift, Louis Raemaekers ‘met pen en potlood als wapen’: politiek tekenaar van wereldfaam in de Eerste Wereldoorlog, Roermond 2014. Er is tevens een Engelse editie van het boek.[Beide versies zijn te bestellen op www.louisraemaekers.com.]
Louis Raemaekers ‘met pen en potlood als wapen’: politiek tekenaar van wereldfaam in de Eerste Wereldoorlog, Roermond 2014.