Lucia Hoenselaars

Begin 1915 wordt door Henri Wiessing de Nieuwe Amsterdammer opgericht. Wiessing was ontslagen als redacteur bij de Groene Amsterdammer omdat hij te radicaal was in zijn opvattingen. Hij weigerde gehoor te geven aan het verzoek van de Nederlandse regering aan de nieuwsbladen om publicaties over de oorlog te censureren om de neutraliteit van het land niet in gevaar te brengen. Met de Nieuwe Amsterdammer wil Wiessing de realiteit en de gruwel van de oorlog laten zien aan de lezers door middel van sterk kritische teksten en prenten. Elke week staat een grote spotprent op de voorpagina van de bijlage, onder andere van Jan Sluijters, Piet van der Hem en Willie Sluiter. Eerstewereldoorlog.nu licht deze prenten van 100 jaar geleden wekelijks uit.

8 april 2016

“De anti-Engelsche geruchten en de Telegraaf

REDACTEUR SCHRÖDER: — Jij tegen Engeland??! Zeg, Lion, Blameer me niet!”

De Nieuwe Amsterdammer Nr. 67, 8 april 1916. Bron: Huis Doorn

Op deze prent zien we hoofdredacteur van de Telegraaf Kick Schröder samen met de Nederlandse leeuw en John Bull op een terras zitten. De Nederlandse leeuw en Schröder drinken “Byhrrr”. John Bull is een Brits denkbeeldig figuur en symboliseert Engeland. Hij staat achter Schröder en grijnst neer op de scène.

Schröder roept met een boze blik en een terugdeinzende houding dat de leeuw het hem niet mag verwijten dat hij geruchten zou hebben verspreid dat Nederland anti-Brits zou zijn. Dit haakt in op ‘de alerte van maart 1916’, waarover hieronder meer.

Schröder uit zich in De Telegraaf kritisch tegenover de Duitsers en is pro-Engels (pro-Entente) in zijn overtuigingen en in zijn teksten. Begin 1915 gaan zelfs geruchten de ronde dat De Telegraaf zou worden gefinancierd met Brits geld, iets dat Schröder echter ontkende. Schröder schrijft op 16 juni een fel commentaar op Duitsland:

“In het centrum van Europa bevindt zich een troep gewetenlooze schurken, die den oorlog hebben veroorzaakt.”

In november 1915 wordt Schröder aangeklaagd op basis van artikel 100 van het wetboek van strafrecht: ‘het opzettelijk verrichten van een handeling die de neutraliteit van Nederland in gevaar bracht’. Er wordt een gevangenisstraf van zes maanden geëist. Als Schröder zich eind november weer fel kritisch uitspreekt, zowel over Duitsland als over het Nederlandse neutraliteitsbeleid, is de maat vol. De minister van Binnenlandse Zaken Cort van der Linden maakt een plan om Schröder op te laten pakken, en op zaterdagavond 4 december wordt Schröder door twee rechercheurs thuis gearresteerd ‘uit hoofde van gewichtige redenen van maatschappelijke vrijheid, te weten vrees voor vlucht van den verdachte en herhaling van het misdrijf’.

J. C. Schröder. Bron: Het Geheugen van Nederland

Schröder zat zeventien dagen gevangen in het Huis van Bewaring aan de Weteringschans in Amsterdam en deze straf zorgde voor veel ophef in binnen- en buitenland. Op 15 oktober 1917 werd Schröder uiteindelijk vrijgesproken van alle aanklachten.

De spotprent van Willie Sluiter in de Nieuwe Amsterdammer van 8 april gaat in op ‘de alerte van maart 1916’. Dit hield in dat Nederland haar troepen zou verplaatsen en verloven zou intrekken om de Duitsers te laten zien dat Nederland weerstand zou bieden aan een eventuele Britse invasie. Schröder claimt in de spotprent dat hem niet verwijt kan worden geruchten te hebben verspreid dat Nederland anti-Brits is. Beide partijen trekken tijdens de oorlog het neutraliteitsbeleid van de ander in twijfel, en ook op deze prent staan beide partijen weer lijnrecht tegenover elkaar.

(Bron: Paul Moeyes, Buiten Schot. Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog 1914–1918 (Amsterdam 2001), hoofdstuk 6: Verdeelde eenheid)