boekrecensie De Keizer die zijn Land ontvluchtte
Terwijl het einde van de Eerste Wereldoorlog nadert, arriveert op 10 november 1918 de keizerlijke trein van de Duitse opperbevelhebber te Eijsden. Hier moet Wilhelm II ongeduldig afwachten op bericht uit Den Haag om te zien of zijn vlucht naar het neutraal gebleven buurland getolereerd zal worden door de Nederlandse regering. De bijna 60-jarige keizer veronderstelt dat het sterke karakter van koningin Wilhelmina mogelijk een belemmering vormt en zodoende denkt hij terug aan zijn moeder en zijn jeugd.
door professor dr Kees Ribbens - NIod
Met behulp van diverse fragmentarische flashbacks brengt Hennie Vaessen in zijn stripbiografie De Keizer die zijn land ontvluchtte ook het vooroorlogse leven van de Duitse vorst in beeld. Het accent ligt daarbij sterk op het familieleven, de verdere Duitse samenleving komt nauwelijks in zicht. Dat tekent het enigszins geïsoleerde bestaan van Wilhelms hoogadellijke hofleven, maar het bemoeilijkt de lezer om grip te grijpen op diens precieze rol in het toenmalige Duitse keizerrijk dat zich sinds zijn kroning in 1888 op tal van terreinen sterk ontwikkelde.
Op de achterzijde van het boek wordt Wilhelm letterlijk omschreven als “een machtig heerser” en als “de belangrijkste man van een groot rijk, waarnaar iedereen moest luisteren”. Maar in het stripverhaal zelf wordt hij neergezet als iemand die geen invloed uitoefent op de omstandigheden waarin Duitsland ten strijde trekt tegen andere Europese grootmachten en zo de Eerste Wereldoorlog ontketent. Die ambivalentie is onbevredigend, mede omdat daardoor niet valt te beoordelen hoe rechtvaardig de naoorlogse claims van geallieerde staten waren die in Den Haag herhaaldelijk om uitlevering vroegen.
De lezer moet dan ook geen kritische biografie van de laatste Duitse keizer verwachten. Wel biedt het boek in beknopt bestek een overzichtelijk aantal episoden uit Wilhelms bestaan als banneling in Nederland. Na een relatief kort verblijf bij graaf Bentinck in Amerongen neemt Wilhelm zijn intrek in Huis Doorn. Vaessen toont hoe hij sindsdien de politieke ontwikkelingen in zijn vaderland volgde en zich daartoe verhield. Illustratief is een bezoek aan Doorn van de vooraanstaande nazi Hermann Göring (per abuis steeds aangeduid als Goerring) – de ontmoeting in 1931 waarin deze tot woede van de voormalige vorst te kennen geeft dat diens rol voorgoed is uitgespeeld wanneer de NSDAP het voor het zeggen krijgt.
Na de Duitse inval in Nederland ontkomt Wilhelm niet aan enig contact met de bezetters maar dat verloopt bepaalt niet van harte. De keizer beschouwt zich als gevangene van zijn eigen landgenoten. In die omstandigheden overlijdt de keizer in juni 1941, een scéne die op fraaie mythologische wijze wordt uitgebeeld. Daarna blijft Huis Doorn achter in grote leegte, en niet alleen omdat Wilhelm onvoldoende maat had gehouden bij zijn geliefde boomhakbezigheden..
Het gevarieerde panorama biedt een aardige schets van Wilhelms werdegang in Nederland, gebaseerd op een aansprekende selectie van veelzeggende momenten in deze voor hem doorgaans betrekkelijke eenzame jaren. De gehanteerde tekenstijl is losjes maar vrij realistisch. Dat werkt doorgaans overtuigend, al gaan diverse personages meer dan eens gebukt onder een minder geslaagde afbeelding van het gezicht.
In een informatief nawoord plaatst Cornelis van der Bas, als conservator van Huis Doorn onder meer verantwoordelijk voor het tentoonstellingspaviljoen ‘Nederland en de Eerste Wereldoorlog’, Wilhelms tragische biografie in het kader van de populaire beeldvorming binnen de destijds opkomende moderne massamedia. Hij besluit zijn bijdrage met de stelling: “Als in Wilhelms tijd het stripboek had bestaan, dan zou de keizer ongetwijfeld gebruik hebben gemaakt van deze vorm van publicatie.” Dat zou overigens naar alle waarschijnlijkheid alleen het geval zijn geweest bij een rooskleurige beeldvorming in stripvorm, want over een kritische verbeelding in het enigszins verwante medium van de karikatuur had de Kaiser zich in het verleden bepaald niet enthousiast getoond.