Boekbespreking 'Hoop op toekomst' - Eerstewereldoorlog.nu

In deze blog bespreekt Kees Ribbens het boek 'Hoop op toekomst' van Ingeborg Kriegsman, over Belgische vluchtelingen in Nederland.

door Kees Ribbens (NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies/Erasmus Universiteit Rotterdam)

Belgische vluchtelingen

Na de opmars van de Duitse troepen in 1914 vluchtten veel Belgen naar Nederland. Zij maakten zich voor hun nieuwsvoorziening echter niet afhankelijk van de toenmalige Nederlandse pers. Al snel bleken zij in staat eigen persorganen op te richten. Op 10 oktober 1914 verscheen het eerste exemplaar van de L’Echo d’Anvers. De redactie van dit Franstalige vluchtelingenorgaan stond onder leiding van Arthur de Gers en zetelde in het West-Brabantse Bergen op Zoom, niet ver verwijderd van de Belgische grens.

Met haar boek schenkt Ingeborg Kriegsman aandacht aan deze, tot op heden onderbelichte, veelal onbekende kranten. In zijn voorwoord onderstreept Anton Kruft, van de Stichting Studiecentrum Eerste Wereldoorlog, ook het hedendaagse belang van deze publicatie. Hij wijst hierbij op het huidige vluchtelingenvraagstuk. Impliciet lijkt hij een grotere opvangbereidheid te bepleiten, expliciet roept hij op een tot een meer genuanceerde beoordeling van het vluchtelingenprobleem van vandaag.

kranten

Het overzichtshoofdstuk waarmee het boek opent, maakt de lezer snel vertrouwd met drie verschillende kranten die vanaf oktober 1914 gepubliceerd werden door de Belgische vluchtelingen in Nederland. Dit waren L’Echo d’Anvers, het Journal des Réfugiés en L’Echo Belge. Kort wordt melding gemaakt van een zestal andere, deels ook Nederlandstalige bladen, al blijft onduidelijk waarom deze niet verder belicht worden. Meer aandacht is er voor de bladen die vanaf 1915 verschenen in verschillende vluchtoorden en interneringskampen. Dit zijn de zogeheten kampkrantjes, zoals in Ede (Ons leven), Harderwijk (Internos) en Zeist (De Kampbode/Le Courier).

Bloemlezing

De kern van Hoop op toekomst bestaat uit een bloemlezing van berichten uit uiteenlopende Belgische kranten. Soms is dit aangevuld met artikelen uit de reguliere lokale pers, onder meer uit Amersfoort en Tiel. De auteur, tevens voorzitter van het Comité Vluchtoord Ede, voert de lezer daarbij langs tal van onderwerpen die het referentiekader van vele gevluchte Belgen vormden. Zo passeert niet alleen de berichtgeving over de frontontwikkelingen in de Grote Oorlog de revue, maar ook die over de situatie in bezet België. Ook nieuwsberichten - geregeld voorzien van bijbehorende illustraties - over sportevenementen, onderwijs en het dagelijks leven inclusief voedselvoorziening, arbeid en rattenplagen in het kamp brengen de levensomstandigheden van deze tijdelijke migranten dichtbij.

dichtbij

Het caleidoscopische beeld biedt zodoende inzicht in de dagelijkse beslommeringen waarmee de kampbewoners geconfronteerd werden. Een enkele maal, zoals bij de opheffing van Kamp Zeist in augustus 1918 toen de geïnterneerden naar Harderwijk moesten vertrekken, maakt de weergegeven berichtgeving het iets beter voorstelbaar hoe ingrijpend een dergelijk besluit was voor de betrokkenen. Maar doorgaans blijft het bij korte schetsen van toenmalige situaties en ontwikkelingen, die zonder veel context of analyse worden gepresenteerd. Dat volstaat als inkijkje in het leven van alledag, maar doet de rijkdom van de bijeengebrachte bronnen niet steeds voldoende recht.

De in het boek opgenomen DVD, onder regie van Leo van Maaren, bevat een interessante documentaire, uitgebracht onder dezelfde titel als het boek. Gebaseerd op historisch filmmateriaal uit de collectie van Eye Filmmuseum in Amsterdam vormt het een fraaie aanvulling op een reeds fraai geïllustreerd boek.

Boekinformatie

Ingeborg Kriegsman, Hoop op toekomst. Belgische vluchtelingen in Nederland, (WBooks Zwolle, 2016) 207 blz., ISBN 978-90-5908-720-0

Kees Ribbens is onderzoeker bij het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies en hoogleraar aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam.