Boekrecensie 'Het uur van de vlinder'

Lucia Hoenselaars las het pas verschenen boek 'Het uur van de vlinder', geschreven door Pieter Webeling.

“Stop de wereld, ik wil eraf” - Historische roman in de Franse loopgraven

door Lucia Hoenselaars

In Het uur van de vlinder neemt de jonge Fransman Julien Maria Recourt de lezer mee in de Franse loopgraven tijdens de Eerste Wereldoorlog. Julien kampt met gevoelens van schuld, uitputting en ongeloof. Het boek is een lange biecht van deze door schuldgevoel gekwelde jongeman. Hij heeft in 1914 het saaie dorpsleven achtergelaten om met zijn beste vrienden ten strijde te trekken in een oorlog die hun levens voorgoed zal veranderen. Julien vertelt zijn verhaal en dat van zijn drie vrienden in juni 1915 aan een pastoor. De opzet van het verhaal doet denken aan Im Westen Nichts Neues van Erich Maria Remarque, waarin ook de individuele lotgevallen van jongens in een vriendengroep gaandeweg bekend worden.

Dagelijks leven

Hoewel het eerste gedeelte van het boek - voordat de mobilisatie aanvangt - aanzienlijk minder meeslepend is dan het tweede deel, worden hier fundamenten gelegd die de ontrafelingen later in het verhaal emotioneel versterken. De persoonlijkheden en verschillende lotgevallen van de personages zijn divers en mooi uitgewerkt. Het verhaal laat zien hoe de oorlog een dorp, een vriendengroep en zelfs een persoonlijkheid kan doen versplinteren. Als je door Juliens ogen het dagelijks leven in de loopgraven meemaakt, is het echt lastig het boek weg te leggen. De lezer is benieuwd, net als de pastoor, wat Julien eigenlijk wil gaan opbiechten.

Het gros van de clichés van de Eerste Wereldoorlog komt aan bod in het ervaringsverhaal van Julien. Onder meer de erbarmelijke omstandigheden in de loopgraven, de kermende kameraden in het niemandsland en de afgunst tegen superieuren die zich op veilige afstand van de frontlinie bevinden. Julien speelt zelfs een leidende rol in het beroemde Kerstbestand van 1914, wanneer de Fransen en Duitsers tijdens een wapenstilstand samen drinken, zingen en voetballen in het niemandsland. Hoewel al deze onvermijdelijke en voorspelbare thema’s in het verhaal voorkomen, hebben deze door de schrijfstijl en diepgang van Webeling een volwaardige plaats in het geheel gekregen.

Volwassenwording

Dit boek zal mensen met een interesse voor de Eerste Wereldoorlog ongetwijfeld aanspreken, maar tevens gaat de kern van dit boek over een universeel thema van volwassenwording. Een jongen probeert antwoord te vinden op zijn vele levensvragen. Het boek is een poëtische en religieus getinte coming of age story onder de afschuwelijke omstandigheden van la grande guerre.

“Toch weer een dag. Ik leefde in toegevoegde tijd. Zo voelde het. Ik was de lijn al gepasseerd, voorbij de angst, de uitputting en de schuld. Stop de wereld, ik wil eraf - die gedachte had ik de laatste maanden wel vaker.”

Loopgraven-fictie

Als historisch onderlegd lezer kan loopgraven-fictie wrang aanvoelen. In historische fictie worden gebeurtenissen uit het verleden gebruikt in een fictief verhaal om een gevoel bij de lezer teweeg te brengen.Historische fictie hoeft niet te voldoen aan de scrupule van academische geschiedenis, maar het verleden dient mijns inziens binnen dit genre wel integer te worden behandeld. Webeling heeft dit smaakvol gedaan door zich te verdiepen in verscheidene memoires van loopgraafsoldaten. Hij plaatst zijn personages op respectvolle wijze in een gruwelijk verleden binnen de kaften van deze meeslepende historische roman.

Lucia Hoenselaars liep in het voorjaar van 2016 stage bij EersteWereldoorlog.nu en Museum Huis Doorn voor haar studie publieksgeschiedenis. Momenteel werkt zij aan haar masterscriptie.